Veba-i Bakariye (Sığır vebası)

Osmanlı Devleti’nde özellikle 1800’lü yılların sonlarına doğru Avrupa’da olduğu gibi etkeni Paramyxoviridae familyasına ait Morbillivirus olan sığır vebası yüzbinlerce sığır ölümüne sebep olmuştur.

Sığır vebası neticesinde yaşanan ölümler nedeniyle toprağı süremeyen çiftçilerin tarımdan elde ettikleri gelirleri azalmış, ekonomiyi de derinden etkilemiştir.

Osmanlı İmparatorluğu’nda bu hastalığın tedavisi için oluşturulan ekipten Bakteriyolojihane müdürü Dr. Nicolle ve Vet. Adil Bey, Veba-i bakarî’ye mikrobuna karşı 1898’de serum keşfettiler.

Sığır vebası serumu ile ilgili çeşitli denemelerde olumlu sonuçlar alınması üzerine 1902 yılında  dünyada ilk defa İstanbul Bakteriyolojihane-i Baytari’de serum üretilmeye başlanmıştır.İstanbul Bakteriyolojihanesi’nde üretilen serumlar tüm İmparatorluğayetmiyordu. Yeni müessesenin Anadolu’da yapılması gerektiğine Meclisi Mebusan’dadaha uygun iklime sahip olduğu sebebiyle serum müessesesinin Erzincan kazasına inşasına karar verildi.

Erzincan’a yapılacak için müessese, kasabanın kuzeydoğunda yer alan Millet bahçesi ismiyle isimlendirilen on altı dönümlük araziyi tahsis etmiştir. Serumhane’nininşaatı1911 Ağustos sonunda tamamlanmıştır.

Erzincan Serum Müessesesi plan gereği memurların çalıştığı bölüm, laboratuvar, ambar, öküz ve dana ahırlarından oluşmaktadır.

Laboratuvardaaşıçalışmaları

Sadece hayvanlar için değil insanlar için 1905 yılında Kuduz aşısı ve 1908 yılında Çiçek aşıları da Bakteriyoloji Enstitüsünde üretilmeye başlandı.

Serumhane 1916-1921 arasında Rus tehdidine önlem olarak Sivas-Niğde- Halep güzergâhında taşındı. 1921-1939 arasında tekrar Erzincan’da hizmetine devam etti.

Serumhane Müdürü Muzaffer Bekman 1927 senesinde Türkiye’de ilk hayvan sağlığı okulunun Erzincan'da ve İzmir'de açılmasına öncülük etmiştir.

Erzincan Serum Darülistihzarı bir bilim merkezi gibi faaliyetlerde bulunmuştur.

Burada istihdam edilen bilim insanları uluslararası kongrelerde boy göstermişlerdir: 20 Eylül 1929’da Bükreş'te tertip edilen Beynelminel İkinci Baytar Kongresi’nde Erzincan Serum Darülistihzarı baytarlarından Mazhar Bey hayvan vebası üzerine yaptığı çalışmaları kongrede teblig olarak sunmuştur. Bu sunum kongre tarafından büyük ilgi görmüştür (Hakimiyet-i Milliyye, 12.10.1929:2).

1932 yılında Erzincan Serum Darül-istihzarı’nda 4.881 litre serum üretilmiş, bu serumlar Doğu Anadolu’da uzun yıllar ağır tahribata neden olan sığır vebasının yok edilmesinde önemli bir görevi yerine getirmiştir (Akşam, 18 Teşrinievvel 1934:12).

Üretilen serumun ampulü

Anadolu’da ilk kurulan Erzincan’daki aşı ve serum müessesi 1911 yılından itibaren 23 yıl memleketin sığır vebası mücadelesinin en buhranlı devirlerinde büyük zorluklara rağmen 20 milyon doz  serum üreterek hizmet verdikten 1939 Erzincan depreminden sonra da Etlik Bakteriyoloji Enstitüsü'ne nakledilmiştir.

Doç. Dr. Ertuğrul Erhan