Türk ve İslâm Dünyasında İlk Kadın Hâkim: Muhlise Bubi’nin Öncülük Ettiği Eğitim ve Adaletin İzleri 20. yüzyılın başlarında, Türk ve İslâm dünyasında kadının toplumsal hayatta söz sahibi olma mücadelesi, yalnızca erkek egemen bir dünyada değil, aynı zamanda eğitim ve hukuk alanlarında da köklü değişimlere zemin hazırladı. Bu dönemin öncü isimlerinden biri, Tatar Türklerinin önemli eğitimcilerinden Gabdulla Bubi'nin kız kardeşi, Muhlise Bubi’dir. Eğitimde devrimci bir yaklaşımı benimseyen ve kadınların cahillikten kurtulması gerektiğine inanan Muhlise Bubi, bugün bile ilham kaynağı olmaya devam ediyor.
Muhlise Bubi, 1869 yılında Sarapul ilçesinin İj-Bubi köyünde doğdu. İlk eğitimini babası Gubeydulla Bubi ve annesi Bedrülbenat Hanım’dan aldı. Eğitimdeki başarılarıyla dikkat çeken Bubi, 1907 yılında, doğduğu şehrinde kadınların eğitimi için hanımlara özel bir okul açtı. Bu okul, kadınlar için açılan ilk öğretmen okuluydu ve Tatar-Türk toplumunda kadınların eğitimdeki yerini pekiştirmeyi amaçlıyordu. Ayrıca bu okul, kadın öğretmenler yetiştirerek, kadınların eğitiminin önünü açtı.
Muhlise Bubi’nin kurduğu okulda, İslam hukuku, Tatar-Türk Dili, matematik, Arapça ve pedagojik eğitimler verilerek, eğitimli kadın öğretmenler yetiştirildi. Yaz aylarında ve kısa vadeli kurslarla Tatar halkına daha ulaşılabilir eğitim imkanları sundu. Bu okulun en önemli özelliği, öğrettikleriyle sadece kadınlara değil, aynı zamanda toplumun genel kültür seviyesini yükseltmeye yönelikti.
Muhlise Bubi, kadınların eğitimini sağlarken, aynı zamanda adaletin savunucusu da oldu. 1917 yılında düzenlenen Bütün Rusya Müslümanları Birinci Kurultayı'nda, kadılık görevine seçilen Muhlise Bubi, Türk ve İslâm dünyasında kadılık görevini üstlenen ilk ve tek kadın hâkim oldu. 20 yıl boyunca Rusya Müslümanları Diyânet İşleri Yönetiminde kadılık yaparak, aile içi anlaşmazlıkları çözmüş, nikâh kıymış ve halk arasında adaleti tesis etmiştir.
Ancak, 1937'de Sovyetler Birliği'nde Türk aydınlarına yönelik başlatılan kıyımdan kurtulamayarak, milliyetçilikle suçlanmış ve hapis cezasına çarptırılmıştır. Ne yazık ki, aynı yıl cezaevinde hayatını kaybetmiştir. Ancak, Muhlise Bubi’nin bıraktığı izler, Türk ve İslâm dünyasında kadınların sosyal, kültürel ve hukuki alanlarda öncülük ettiği bir dönemin temel taşlarını atmıştır.
Muhlise Bubi, sadece bir eğitimci ve hâkim değil, aynı zamanda kadının gücünü, eğitim ve adalet yoluyla topluma nasıl yansıtabileceğini dünyaya gösteren bir öncüydü. Onun mirası, bugün hala toplumsal eşitlik ve kadın hakları mücadelesinde önemli bir referans kaynağıdır.
