Doğu Anadolu Gözlemevi (DAG), Erzurum Valiliği, 40 bölge üniversitesi ve 7 gözlemevinin desteğini almış, TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi ile bilimsel ve teknik işbirliği içinde, Atatürk Üniversitesi öncülüğünde T.C. Kalkınma Bakanlığı (DPT) desteğiyle yaklaşık 50 milyon TL’ye Erzurum’da kendine ait bir yerleşkede kurulacak.
İnsanoğlu, binlerce yıldır evreni anlayabilmek amacıyla, yıldızları, gezegenleri vb. bütün gök cisimleri farklı yöntemler kullanarak incelemiştir. Bu yöntemlerden biri astronominin temeli olan gözlemsel astronomidir. Gözlemsel astronomi ile yapılan araştırmalar ile evrendeki yeni nesneler keşfedilmekte ve bilinen nesneler hakkındaki bilgiler genişletilmektedir. Gözlemsel astronominin kullandığı en temel ekipman olan teleskop ise 1600’lü yıllardan beri insanlığın evren ile merak ettiği sorular hakkında cevaplar aramaktadır. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte gözlemevlerinde kullanılan teleskopların da boyutları büyümekte ve teleskoba bağlı olan aletlerin hassasiyeti üst seviyeye çıkmaktadır. Bu sayede modern teleskoplar, sönük cisimlerin gözlenmesine olanak sağlamış; Güneş sistemimiz dışındaki gezegenlerin (ötegezegen) keşifleri veya karadeliklerin varlığının keşfi gibi önemli birçok bilimsel çalışma ortaya çıkmıştır. Ülkemizde ilk modern teleskoplar Üniversite gözlemevlerinde (Ankara Üniversitesi, Ege Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi vd.) kurulmakla beraber, ilk büyük teleskop 1997’de Antalya’da kurulan TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi (TUG) bünyesindeki 150 cm ayna çaplı RTT150 (Rus-Türk Teleskonu)’dur. Sonrasında, Üniversite gözlemevleri ile ilgili çalışmalar ve geliştirmeler devam ederken, Atatürk Üniversitesi Öğr. Üyesi Prof. Dr. Cahit YEŞİLYAPRAK ve ekibi tarafından, Türkiye’nin en büyük, ilk kırmızıöte ve son teknolojiyle donatılmış teleskobunun yapımıyla ilgili “Doğu Anadolu Gözlemevi (DAG)” projesi fikri ortaya çıkarıldı.
Türkiye’nin en büyük temel bilim yatırımı projelerinden biri olan DAG projesi için yer seçimi çalışmaları 2007 yılında başlamış olup; 2008 - 2010 yıllarında Atatürk Üniversitesi Rektörlüğü’nce desteklenen bilimsel araştırma projesi olarak kabul edilmiştir. Ardından DAG projesi, T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 2011 yılında etüt proje olarak kabul edilmiş, 2012 yılında Kakınma Bakanlığı tarafından esas proje olarak başlatılmıştır. DAG, 3170 m rakıma sahip bir yerleşkede (Erzurum/Konaklı - Karakaya Tepeleri) kurulmakta olup; rakım açısından büyük çaplı (+4 m sınıfı ve üstü) teleskopların bulunduğu yerleşkeler arasında, Dünya’nın en yüksek 3. gözlemevi yerleşkesi olma özelliğini taşımakta. DAG Projesi’nin amacı, Türkiye’nin en büyük çaplı (4 m) hem görsel (VIS) hem de yakın kırmızı ötesi bölgede gözlem yapacak teleskobuyla, astronomi, astrofizik, uzay bilimleri ve teknolojileri alanlarında uluslararası düzeyde projelerin ve ortak çalışmaların yürütüleceği bir gözlemevi kurmak. DAG’ın bulunduğu konum itibariyle Hawaii ve Şili’deki büyük gözlemevleri ile ~12 saatlik zaman farkı olması nedeniyle boylamsal bir boşluğu doldurması ve Kuzey – Güney Yarım Kürede gözlem zamanı ortaklığı elde edecek olması nedeniyle Dünya’da stratejik olarak önemli bir konuma sahiptir.
Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı ile Atatürk Üniversitesinin desteğiyle kurulan DAG ne faydalar sağlayacak?
Doğu Anadolu Gözlemevi (DAG), öncelikle Türkiye’de ilk kez kırmızıötesi (IR) astronomisi yapacak
Türk astronomisi için yeni ve sıcak konular açacak, disiplinlerarası işbirliğine ve ulusal – uluslararası projelere açık, barındıracağı teknolojilere öncülük edecek
+4 m sınıfı teleskobu (İbrahim Hakkı Teleskobu – IHT400) ile Türkiye’nin en büyüğü olacak
Dünya’nın 3. en yüksek yerleşkesinde kurulacak olan bu gözlemevi için iletişim, ulaşım ve diğer tüm altyapı şimdiden hazır.
Bugün birçok Üniversite mezununun karşılaştığı durumlardan birisi deneyimi olmadığı için işverenler tarafından tercih edilmemesidir. DAG’ın Atatürk Üniversitesi bünyesinde yürütülmesi, Atatürk Üniversitesi öğrencilerine bu anlamda büyük bir avantaj sağlamaktadır. DAG projesinde çalışma şansı bulan öğrenciler, kariyer planlamalarına büyük katkıda bulunacak bir iş deneyimi kazanma, yeteneklerini geliştirme, alanında uzman kişilerle iletişim kurma ve iş dünyasına daha hızlı adapte olabilme imkânı bulabilmektedir. Ancak üniversite öğrencilerimizin birçoğu büyük bir teknoloji projesi olan DAG’dan haberdar değildir. Bu nedenle bu proje kapsamında Atatürk Üniversitesi kampüsünde DAG’ın tanıtımı ile ilgili afiş ve broşürler bastırılarak üniversite öğrencileri arasında DAG’ın bilinirliği artırılması amaçlanmıştır. Ayrıca, proje kapsamında Üniversitemiz öğrencilerine anket yoluyla DAG teleskobunun yeri, önemi, kullanılan teknolojiler (Adaptif Optik, Koronograf, Yazılım vb.) ve ATASAM hakkında sorular sorularak ne tür alanlarda eksik oldukları belirlenmesi ve bu bilgi eksikliklerinin giderilmesi hedeflenmekte.
Kaynak; https://avesis.atauni.edu.tr/ - www.erzurum.gov.tr
