Son zamanlarda kendinizi perişan, bitkin ve huysuz buluyorsanız tükenmişlik sendromu ile karşı karşıyasınız demektir. Genellikle hiçbir şeyden zevk almaz buna bağlı olarak da hiçbir şeyi umursamamaya başlarsınız. Dalgın ve stresli hayatınızda artık herkese karşı duyarsızlaşmış ve bedensel rahatsızlıkların pençesine düşmüşsünüzdür. İşte bu noktada tehlike çanları çalmaya başlıyor demektir. Tükenmişlik sendromuna yakalanan bir birey olarak uzmanların konu hakkındaki bilgilendirmelerine kulak vermeniz ruh ve beden sağlığınız için şart.
Uzmanlar tükenmişlik sendromunun her geçen gün insanlarda daha da etkin bir hale geldiğini ve konu hakkında belli seviyelere gelen insanların bir an önce uzman yardımı almalarının şart olduğunu sıklıkla vurguluyor. Bu sendromu yaşan kişilerin çevresinde ki insanların dahi konu hakkında bilgilenmelerinin kişiye büyük yarar sağlayacağının ise özellikle altını çizen uzmanlar tükenmişlik sendromu hakkında şu bilgilendirmeleri yapıyor;
Tükenmişlik sendromu nedir? Bu sendromun altında yatan nedenler nelerdir?
Modern zamanların en yaygın psikolojik vakalarından biri olan tükenmişlik sendromu; stres, iş dünyası, ev ve sosyal yaşantı gibi birçok parametrenin de etkisiyle kişinin enerjisinin bittiğini hissetmesi olarak açıklanabilir. Daha çok kronik iş stresi çatısı altında toplanan birçok tanımı bulanan tükenmişlik sendromu, uzun süreden beri devam eden stresin iyi yönetilmemesi sebebiyle vücudun fiziksel, zihinsel ve ruhsal olarak verdiği bir reaksiyondur.
Bu sendromun ortaya çıkmasında genel olarak iş hayatında yaşanan gerilimler, belirsizlik, kontrolün kişinin elinde olmaması yatar. Kişi bu durumlarla başa çıkamadığında zamanla kişisel bir tatminsizlik hisseder, isteksizleşir ve duyarsızlaşır. Sonuç olarak durumla baş edemez ve tükenir.
Tükenmişlik sendromunun belirtileri nelerdir?
Tükenmişliksendromu fiziksel, zihinsel ve ruhsal olarak 3 farklı noktada çeşitli semptomlara yol açar. Fiziksel olarak ele aldığımızda kişinin kendini sürekli yorgun hissettiği görülür. Bunun yanı sıra;
• Uyku düzeninde bozulmalar,
• Yorgun uyanma,
• Enerjide düşüş,
• Bağışıklık sisteminde zayıflıklar ve buna bağlı sık hastalanma,
• Sindirim sisteminde bozulmalar,
• Kalpte çarpıntı,
• Nefes alıp verirken zorlanma
• Mide problemleri de görülmektedir.
Zihinsel olarak kişide bir dikkat sorunu meydana gelir. Bir türlü konsantrasyonunu toparlayamayan kişi işine ve diğer işlere odaklanamaz. Ayrıca;
• Dalgınlık,
• Karar verirken zorlanma,
• Çabuk sıkılma,
• Hevesi kaçma,
• Unutkanlık gibi belirtiler gözlemlenir.
Duygusal olarak yaşanan durumlar çok yıpratıcı olabilir. Özellikle de kişi kendisini kapana kısılmış hisseder. Bu durum kişide çaresizlik duygusunu uyandırır. Bunlara ek olarak;
• Keyifsizlik,
• Çabuk sinirlenme,
• Özgüven kaybı,
• Hayal kırıklığı,
• Kendini önemsiz hissetme,
• Tatminsizlik,
• Olaylara ve kişilere karşı yabancılaşma gibi ruhsal sonuçları olur.
Tükenmişlik Sendromunun Aşamaları Nelerdir?
Tükenmişlik sendromu soğuk algınlığı veya grip gibi fiziksel hastalıklardan farklı olarak bir anda bütün etkisini göstermez. Tükenmişlik sendromu kavramını ortaya atan psikolog Herbert Freudenberger ile Gail North, Tükenmişlik Sendromunun farklı aşamaları olduğunu belirtmişlerdir.
Aşırı dürtü / hırs tükenmişlik sendromunun ilk aşaması olarak görülür. Özellikle, yeni bir işe başlayan veya yeni bir görev üstlenen bireylerde yaygın olarak görülen çok fazla hırs kısa sürede tükenmişlik sendromuna yol açabilir.
Bu hırs bireyi daha çok çalışmaya iteceği için, birey ikinci aşamada kendisini daha çok çalışmaya zorlar.
Kendisini normal ve gerekli olandan daha fazla çalışmaya zorlaması, bireyin üçüncü aşamada kendi ihtiyaçlarını ihmal etmesine, yani düzenli uyku, egzersiz yapma ve iyi beslenmek gibi öz bakım adımlarını feda etmesine yol açar.
Dördüncü aşamada birey, durumun kendi davranışlarından ve kendisini sürekli çok zorlayarak çalıştığından kaynaklandığını fark etmek yerine, sorunun patronundan, yapılan işin veya bakılan kişinin taleplerinden ya da meslektaşlarından kaynaklandığını düşünebilir.
Birey beşinci aşamada işi ya da sorumluluğu ile ilgili olmayan ihtiyaçlar için zaman ayırmayı bırakır. Ailesinden ve arkadaşlarından uzaklaşmaya başlar.
Birey için sosyal davetlere, arkadaş toplantılarına, sinemaya, tiyatroya, sevilen kişi ile dışarıda akşam yemeğine gitmek eğlenceli olmak yerine külfetli bir durum gibi görünür. Bu aşamada birey ailesinden ve arkadaşlarından uzaklaşarak, sosyal davetlerden kaçınıp, kendi içine kapanmaya da başlar.
Altıncı aşamada bireyin etrafındakilere karşı sabırsızlığı artar. Birey davranışlarının sorumluluğunu üstlenmek yerine başkalarını suçlar; onları yetersiz, tembel ve zorba olarak görür. Durum içindeki sorumluluğunu inkar eder. Bu aşamada davranış değişiklikleri görülebilir ve tükenmişlik sendromuna giden yolda ilerleyen bireyler daha agresif hale gelebilir ve sebepsiz yere sevdiklerine saldırabilirler.
Sonraki aşamada birey duyarsızlaşarak kendisini hayatından ve hayatını kontrol etme yeteneğinden kopuk hissettiğini ifade edebilir.
Bundan sonraki aşamada ise birey, içinde boşluk ya da endişe hisleri taşır. Bireylerin bu aşamadaki boşluk ya da endişe duygusuyla başa çıkmak için madde kullanımı, kumar veya aşırı yemek yeme gibi heyecan arayışına girebildiği gözlemlenmiştir.
Tükenmişlik sendromunun sonraki aşamasında ise birey depresyona girer, hayat birey için anlamını yitirir ve kendisini umutsuz hissetmeye başlar.
Tükenmişlik sendromunun son aşamasında ise zihinsel veya fiziksel çöküş bütünüyle başlar. Bu durum bireyin genel olarak başa çıkma yeteneğini etkileyebilir ve bu aşamada ruh sağlığı uzmanı ve tıbbi yardım gerekli olabilir.
Tedavi Yöntemleri
Tükenmişlik Sendromu Nasıl Önlenir Ve Tedavi Edilir?
Normal hayatta stresten kaçınmak neredeyse imkansız olabilir, ancak tükenmişlik sendromunu önlemek mümkündür. Bunun için atılması gereken birtakım adımlar, stresin tükenmişlik sendromuna dönüşmesini engelleyebilir.
Egzersiz, sadece bireyin fiziksel sağlığı için faydalı değil, aynı zamanda birey için duygusal ve ruhsal bir rahatlama yöntemidir. Zaman kısıtlaması olan bireylerin, egzersiz avantajından yararlanmak için spor salonunda saatler harcamasına gerek yoktur.
Kısa yürüyüşler veya gün içinde iş arasında birkaç defa tekrarlanan hareketler bireyin egzersizi günlük bir alışkanlık haline getirmesini kolaylaştırabilecek yöntemlerdir. Ayrıca; yoga, aikido, tai chi gibi hem beden hem de zihin üzerine çalışan disiplinler de kişinin tükenmişlik sendromuna girmesini önlemek veya tedavi etmek için başarılı yöntemlerdir.
Dengeli beslenme, stres başta olmak üzere bütün sağlık durumları için önemli bir adımdır. Özellikle Omega-3 gibi yağ asitleri ile dolu sağlıklı bir yemek, birey için doğal bir antidepresan görevi yüklenebilir. Ceviz ve balık gibi omega-3 bakımından zengin yiyecekleri diyete eklemek bireyin ruh halini canlandırmasına yardımcı olabilir.
İnsan vücudunun dinlenmek ve kendisini düzenlemek için zamana ihtiyacı vardır. Bu nedenle sağlıklı uyku düzeni takip edilmelidir. Uykudan önce kafeinden kaçınmak, uykudan önce tekrarlanan rahatlatıcı bir uyku ritüeli oluşturmak ya da düzenli uyku saatlerini takip etmek bireyin sağlıklı uyku düzeni kazanmasına yardımcı olabilir.
Stresli zamanlarda, bireylerin çevrelerinden yardım istemesi önemlidir. Çevreden görülen destek stres ve tükenmişlik duygusuna karşı en etkili silahlardan birisidir.
Tükenmişlik Sendromuna Sahip Bireylere Nasıl Destek Olunur?
Tükenmişlik sendromu yaşayan bir bireyin, arkadaşın ya da aile üyesinin duruma neden olan stresinden kurtulmasını sağlamak her zaman mümkün olmasa dahi, bireye destek sunmak duygusal yükünü hafifletmeye yardımcı olabilir.
Bunun için önce bireyi dinlemek gereklidir. Durumu düzeltme çabasına girmeden önce, bireyin yaşadığı zorlukları dinlemeyi teklif etmek doğru olacaktır. Dertleri paylaşacak ya da konuşacak birine sahip olmak, birey için hatırı sayılır bir fark yaratabilir. Çoğu vakada bireyler sadece stres ve acılarına tanık olacak birine ihtiyaç duyarlar ve onları dinlemek iyileşme adına uzun bir yol kat ettirebilir.
Bireyin duygularının ve endişelerinin var olduğunu doğrulamak önemlidir. Tükenmişlik sendromunun etkilerini hisseden ve bununla ilgili dertlerini anlatan bireye “Kulağa o kadar da kötü gelmiyor.” ya da “Her şey düzelecek.” gibi sadece güvence vermek anlamına gelen sözler, hislerinin geçersiz ve önemsiz olduğu mesajını verebilir ve bireyi umutsuzluğa sürükleyebilir. Bunun yerine “Çok çalışıyorsun. Neden tükenmiş hissettiğini anlayabiliyorum." diyerek doğrulama sunulan bir yaklaşıma yönelmek, bireyin daha çok yardım aramasını ve sorunu doğru kavrayarak doğru adımları atmasına yardımcı olabilir.
Tükenmişlik sendromu yaşayan bireyler çoğu zaman başkalarının onlara yardım edebileceği yolları düşünemeyecek kadar yorgundur. Bireye "Nasıl yardımcı olabilirim?" diye sormak yerine, bireyin içinde bulunduğu şartlara göre yemek getirmek, kıyafet temizliği için adım atmak veya iş yükünü başka bir çalışana yönlendirmek gibi belirli ihtiyaçlarını karşılayabilecek tekliflerde bulunmak daha etkili olacaktır.
Tükenmişlik sendromu yaşayan bireylerin çocuk bakıcısı, ev temizlikçisi veya psikoterapist gibi ek desteğe ihtiyaçları varsa, bu stresi hafifletmeye yardımcı olacak belirli kaynaklar için araştırma yapmak ve kaynağa ulaşmalarına yardımcı olmak yine birey için faydalı olacaktır.
Tükenmişlik sendromu yaşayan bireyler genellikle uzun saatler çalıştıkları için kendilerini yalnız ve takdir edilmemiş hissedebilir. Ancak küçük nezaket jestleri birey için besleyici olabilir. Bireye çiçek göndermek, nazik, mizahi ve düşünceli bir metin mesajı ya da bir kartpostal atmak, tükenmişlik sendromu yaşayan bireylere yalnız olmadıklarını hatırlatabilir.
Tüm bu bilgilerin dahilinde anlaşılıyor ki birçok ünlünün dahi meşhur hastalığı olarak adlandırılan tükenmişlik sendromu öncelikle ruhsal bir sorundan kaynaklanmakta. Bu problemle baş edebilmek için öncelikle kendinizle barışmanız ve hayatta her zaman bir şeyleri kontrol edemeyeceğinizi ve sabırlı olmanız gerektiğini kabul etmeniz gerekmekte.