Türk mizahının önemli isimlerinden biri olan İncili Çavuş, 16. yüzyılın ikinci yarısında Kayseri'nin Tomarza ilçesinde dünyaya gelmiştir. Gerçek adı Mustafa Çavuş olan bu kahraman, kendisine padişah tarafından verilen çavuşluk rütbesiyle tanınmış ve kavuğuna takılan inciden dolayı "İncili" lakabını almıştır. Bazı kaynaklar ise, bıyıklarının çıkmadığı yıllarda, yüzüne inci takarak dikkatleri üzerine çektiğini ve bu nedenle "İncili" olarak anıldığını belirtmektedir.
İncili Çavuş, sadece hazırca ve mizahi yetenekleriyle değil, aynı zamanda Osmanlı devletine katkılarıyla da öne çıkmıştır. IV. Murad döneminde elçi olarak İran'a gönderilen İncili Çavuş, aynı zamanda Bağdat işgalinden sonra Osmanlı'nın barış görüşmelerine katkı sağlamıştır. Arapça ve Farsça bilmesi, dış ilişkilerdeki başarısını pekiştirmiştir. Fakat onu halk arasında kahramanlaştıran, en çok da zekice fıkralarındaki derin eleştiriler ve mizahi bakış açısıdır.
Sarayın ve Padişahın Mizahi Eleştirmeni
İncili Çavuş, saray çevresini ve hatta padişahı bile şakalarıyla ince eleştiren bir isim olarak tanınmıştır. Hazırcevaplığı, toplumu da etkileyen bir güce dönüşmüş ve halk onu mizah yoluyla düşüncelerini özgürce ifade edebilen bir figür olarak kabul etmiştir. Hatta, onunla ilgili en bilinen fıkralardan biri, padişahın kendisinden "özrün kabahatinden büyük bir şey yapmasını" istemesi üzerine gelişmiştir. İncili, padişahın eşine yönelik bir şaka yapmış ve padişah öfkeden deliye dönse de İncili'nin "ben hanımınızı sizin anneniz sanmıştım" cevabı, onu ölümden kurtarmıştır. Bu fıkra, onun zekâsını ve mizahi bakış açısını özetleyen en iyi örneklerden biridir.
Fransa'dan Kayseri'ye: Bir Kahramanın Yolu
Bir gün Fransa'ya elçi olarak gönderilen İncili Çavuş, oldukça yıpranmış kıyafetlerle kralın huzuruna çıkmıştır. Kral, şaşkınlıkla, "Bana senden başka gönderecek adam bulamadılar mı?" diye sormuştur. İncili Çavuş ise soğukkanlılıkla, "Osmanlılar adamına göre adam gönderirler, beni de sana göndermenin hikmeti bu olsa gerek" diye cevap vermiştir. Bu anekdot, onun mizahi dehasını ve statüsünden bağımsız tavırlarını gösteren bir örnektir.
Günümüz İncili Çavuş Anmaları
İncili Çavuş'un halk arasında kazandığı ün, zamanla bir kültür haline gelmiştir. 1993 yılından beri, Kayseri'nin Tomarza ilçesinde her yıl Ekim ayında düzenlenen "İncili Çavuş Kültür-Sanat Şenliği" ile onun mirası yaşatılmaktadır. Bu etkinlik, hem İncili Çavuş'un anısını yâd etmek hem de Türk mizahının derinliğini ve zenginliğini kutlamak amacıyla düzenleniyor.
İncili Çavuş, 1632 yılında hayatını kaybetmiş olsa da, onun mizahi anlayışı ve hazırcevaplılığı günümüzde bile halk arasında gülüşlerle anılmaktadır. Onun şakaları, halkın düşüncelerini cesurca dile getirmesinin sembolü haline gelmiştir ve bu miras, Türk mizahının tarihindeki önemli yerini korumaktadır.
