.
Kuzey Afrika'daki Osmanlı hâkimiyeti, 16. yüzyılda başlamış, 1912'de imzalanan Uşi Antlaşması sonucu Trablusgarp'ın kaybedilmesiyle sona ermiştir.
Osmanlı yönetimi altında bulundukları dönemlerde yerel olarak otonom olan bu topraklar, Osmanlı Sultanına bağlı olmakla birlikte, her eyaletin kendi Divânı bulunmaktaydı. Bu Divân’lar, “Dayı” adı verilen yerel yöneticiler tarafından idare olunurdu. İşte bu dayılardan biri de Cezayir Dayısı, Hasan Paşa’dır.
Gazi Hasan Paşa ile Amerika Birleşik Devletleri temsilcisi Joseph Donaldson arasında 5 Eylül 1795’te ABD’li esirler karşılığında denizcilikle ilgili bir ticaret antlaşması imzalanmıştır. Yapılan tek taraflı antlaşma ile ABD, Cezayir’in elinde bulunan esirlerin bırakılmasına karşılık fidyenin yanı sıra, gemilerinin Akdeniz’de serbest ticaret yapabilmesi için de ayrıca vergi ödeyecektir. Bu antlaşmalar, yabancı literatürde ‘Berberi Antlaşmaları’ olarak geçmektedir.
1795 yılında imzalanan bu antlaşmanın asıl metni Osmanlı Türkçesiyle, yani Türkçe olarak kaleme alınmıştır.
22 maddeden oluşan antlaşmanın 1. maddesi “Kuzey Amerika Birleşik Devletleri Başkanı ve vatandaşları ile Cezayir Dayısı Hasan Paşa ve onun Divanı, tebaası ve gemileri arasında…” şeklinde İngilizceye tercüme edilmesine rağmen; Osmanlı Türkçesindeki orijinal metninde “Bu belge, dünyanın hâkimi, denizlerin ve karaların hükümdarı, kralların efendisi, sultanların sultanı, imparatorlar imparatoru, Sultan Mustafa Han’ın oğlu, Sultan Selim Han’ın dikkatli nazarları altında imzalanmıştır. Allah, O’nun hükmünü daim kılsın.” şeklindedir. (1)
ABD bu antlaşmaya göre, Cezayir'deki esirlerin iadesi, Atlas Okyanusu’ndaki ve Akdeniz'deki Amerikan gemilerine dokunulmaması karşılığında tek sefere mahsus 642.000 Osmanlı altını veya yılda 12.000 altın ödemeyi taahhüt etmiştir.
ABD ve Osmanlı’nın o dönemdeki güçlerini ortaya koyan bu antlaşma, Amerikan tarihinde, yabancı bir dille imzalanan tek anlaşma olduğu gibi yabancı bir devlete vergi ödenmesini kabul eden tek ABD belgesidir. (2)
(1) Amerika Birleşik Devletleri ile Osmanlı Devleti Arasında 1795 Yılında İmzalanan Denizcilikle İlgili Dostluk ve İşbirliği Antlaşması. Prof. Dr. Sezer Ilgın, Doç. Dr. Levent Kırval, Dr. Tamer Yalçın
(2) https://www.star.com.tr/tarih/osmanlinin-abdyi-vergiye-bagladigi-antlasma-trablus-haber-1424807/ (09/11/2024)
