Kayısı mevsimi sonunda geldi çattı. Olgunluğa erişen kayısılar toplanıp yarılarak kurutuluyor ve ardından kışın tüketilmek üzere satışa çıkartılıyor. Dünyada en önemli kayısı yetiştiriciliğinin başını şüphe yok ki Anadolu çekiyor. Özellikle sıcak iklimler kayısı yetiştiriciliği için oldukça uygun. Dünya yaş kayısı üretiminin yaklaşık %10-15'i ise Türkiye'de yapılıyor. Ülkemizde kayısı üretiminin olduğu bölgeler; Malatya, Elazığ, Erzincan Bölgesi, Kars, Iğdır Bölgesi, Akdeniz (Mersin, Mut, Antakya) Bölgesi, Marmara Bölgesi, Ege Bölgesi olarak biliniyor.
Tarihi kaynaklara göre Türkistan, Orta Asya ve Batı Çin'i içerisine alan çok geniş bir bölgenin kayısının ana vatanı olduğu sanılmakta. Günümüzden 5000 yıl gibi çok uzun bir zaman önce kayısı bu bölgede bilinmekte ve tarımı yapılmaktaydı. Büyük İskender'in seferleri sırasında kayısı M.Ö. IV'yy'da Anadolu'ya getirilmiş yetişmesi için uygun iklim ve toprakları Anadolu'da bulunduğundan Anadolu kayısının ikinci vatanı olmuştur. M.Ö. I. Yy'da Roma ve Pers savaşları sırasında Ermeni tüccarlar tarafından önce İtalya'ya sonra da Yunanistan'a götürülmüştür. İtalya ve Yunanistan'dan diğer Avrupa ülkelerine geçişi uzun yıllar almış 13. Yy'da İspanya ve İngiltere, 17. Yy'da da Fransa ve Amerika'ya da götürülmüş.
Kayısı, coğrafik olarak dünyanın hemen hemen her yerine dağılmış olsa da daha çok Akdeniz'e yakın olan ülkelerde Avrupa, Orta Asya, Amerika ve Afrika kıtalarına yayılmış ve burada yetişme alanları bulmuştur. Dünya yaş kayısı üretiminde Türkiye birinci sıradadır. Türkiye'yi İspanya, İtalya, birleşik devletler topluluğu, İran Fransa, Yunanistan ve ABD izlemektedir. Bu birinci grup ülkelerin yaş kayısı üretimleri 100 bin tonun üzerindedir. Birinci gruba Fas, Pakistan, Suriye, Çin, Güney Afrika, Macaristan, eski Yugoslavya, Romanya, Avustralya, takip etmekte.
Ülkemizde ise en yüksek kayısı ağaçları bulunan ve kaliteli kayısılara sahip olan Malatya en önemli kayısı yetiştirme merkezi olması nedeni ile Türkiye kuru kayısı ihracatında ve meyve suyu olarak kullanımında da oldukça özel ve önemli bir yere sahip.
Malatya da En Çok Yetiştirilen Bazı Kayısı Çeşitleri ve Özellikleri
Malatya'da üretilen kayısı çeşitlerinin başında Hacıhaliloğlu çeşidi gelir. Malatya'da üretilen kayısının %90'ına yakını bu çeşitten yapılmaktadır. Son yıllarda Kabaaşı, Soğancı çeşitlerinin de yaygınlaştığı görülmektedir.
Ayrıca Hasanbey, Çöloğlu, Çataloğlu, Şekerpare, Yeğen, Hacıkız, Paşamişmişi ve Turfanda diğer önemli Malatya kayısılarındandır. Bu çeşitlerden Hacıhaliloğlu, Kabaaşı, Soğancı ve Çataloğlu kurutmalığa elverişli, diğerleri ise sofralık çeşitlerdir. Kurutmalık çeşitleri diğerlerinden ayıran en önemli özellik, kuru madde oranlarının yüksek oluşudur. Bu çeşitlerde kurumadde oranı %24-30 arasında değişmektedir. Diğerlerinde bu oran genellikle %18-20'ye çıkmaktadır.
Kurutmalık çeşitlerden Hacıhaliloğlu, Soğancı, Çataloğlu ve Kabaaşı orta irilikte meyve oluşturmaktadır. Kayısı çekirdeği kabuk ve içten meydana gelmiştir. Meyve ağırlığının %12'sini oluşturur. Çekirdek içi bileşim olarak Glikozit, Amigdalin, Nişasta, Yağ ve benzeri maddelerden meydana gelmiştir. Acı çekirdek ilaç ve kozmetik sanayiinde; tatlı çekirdek ise gıda sanayiinde kullanılmaktadır. Çekirdek içi (tohum) alındıktan sonra, geriye kalan kabuk yakacak olarak kullanılmaktadır.
Kayısı Hangi Mevsimde Yetişir?
Kayısı genellikle ilkbaharın son ayları ve yaz mevsiminde yetişir, hasat edilir. İlkbahar mevsiminde meyveye duran ağaçtan ürün hasadı mayıs, haziran, temmuz ve ağustos aylarında yapılır. İlkbahar donlarından fazla etkilenen bir tarım ürünü olan Kayısının yetişmesi ve olgunlaşması için ılıman, sıcak havalar gereklidir. Bu nedenle, kayısı sıcak bölgelerde ilkbahar sonunda mayıs ayında toplanmaya başlar. Ilıman bölgelerde ise meyvenin olgunlaşması için sıcaklık ortalamalarının artması gerekir. Bu nedenle “kayısı ne zaman yetişir?” sorusuna ılıman bölgelerde haziran, temmuz ve ağustos ayları boyunca kayısı hasadı devam eder şeklinde yanıt vermek mümkündür.
Kayısı Yetiştirmeye Uygun İklim Özellikleri
Türkiye’nin iklim özellikleri kayısı yetiştiriciliği için elverişlidir. Sıcak iklim özelliklerine sahip tüm bölgelerde kayısı tarımı yapılır. Sıcak yaz, düşük nem iklim özellikleri kayısı yetiştiriciliğine uygundur. Güneş alan sırt ve yamaç alanlar kayısı tarımı için yaygın olarak tercih edilir.
Malatya gibi düşük nem oranı, sıcak yaz havalarına sahip bölgelerde kayısı üretimi elbette çok daha fazladır. Özellikle düşük nem oranı kayısının olgunlaşması için önemlidir. Bu nedenle, Karadeniz gibi nem oranı yüksek bölgelerde kayısı tarımının yapılması zordur. Soğuk kış, ilkbahar donları da kayısının verimini ve kalitesini düşürür.