Halk takvimi, resmi bir niteliği olmayan ve genellikle belirli bir bölgeye veya topluluğa özgü olan, herkes tarafından kabul görmeyen bir takvimdir. Bu takvim, doğa olaylarına, bir topluluğun uzun süreli deneyimlerine ve kültürel birikime dayalı olarak zamanı bölümler ve belirli dönemleri hatırlatma görevini üstlenir. Tarihsel, yöresel, dinsel, mitolojik ve tarımsal sembollerin zamanın akışını temsil ettiği, sözlü geleneğe dayalı bir zaman ölçme aracı olarak öne çıkar.
Halk takvimi, kullanıldığı bölgede genellikle kabul gören bir araç olup bazen resmi takvimden daha yaygın bir kullanıma sahiptir. Ancak günümüzde şehirleşme ve teknolojinin artması, halk takvimlerinin kullanımını azaltmış ve toplumsal olarak onları ikinci plana atmıştır.
Bu takvim, yaygın olan resmi takvimlerden farklı olarak yılı, ayları ve günleri farklı biçimlerde adlandırır ve böler. Bu adlandırmada bazen doğal olaylar veya tarımsal kavramlar belirleyici olabilir. Bazı halk takvimleri, kısmen veya bütünsel olarak resmi takvim statüsüne ulaşabilir. Örneğin, günümüz Türk takviminde yer alan bazı ay adları, halk takvimlerinden esinlenerek oluşturulmuştur.
Zaman dilimlerine ve bazen doğal olaylara çeşitli nitelikler atfeder. Bazı durumlarda, bu zaman dilimleri, doğal döngülere veya toplumsal inançlara göre adlandırılır. Geleneksel inanışa göre, halk takvimlerine uymamak, toplumun biriktirdiği deneyim ve bilgiyle uyum içinde olmamak büyük zararlara yol açabilir.
Halk Takvimine Göre Karakış Ne Zaman Başlıyor?
“Şaşmaz takvim” olarak bilinen Halk Takvimi’ne göre, “karakış” mevsimi 14 Aralık’ta başlar. Bu eski meteorolojik takvim, uzun yıllara dayanan deneyimlerle oluşturulmuş olup hala bazı topluluklarda önemli bir referans noktasıdır. Karakış mevsimi, 14 Aralık tarihinde başlayacak ve yaklaşık bir ay sürecek.
Halk Takvimi, geçmişte yaygın bir şekilde kullanılmış ve özellikle tarımsal faaliyetleri planlama konusunda önemli bir rol oynamıştır. Bu takvim, ekim, dikim ve hasat gibi tarımsal işleri, olumsuz iklim koşullarının etkilerini en aza indirmek amacıyla organize etmek için kullanılmıştır.
Tarım, hayvancılık ve meyvecilik faaliyetleri, bazı takvimlerde ayları uzun ve kısa dönemlere ayıran özel isimlerle anılır. Örneğin, koç ayı – koçların üretim yapıldığı ay, orak ayı – ekinlerin biçildiği ay, kiraz ayı – kirazların hasat edildiği ay gibi. Halk takvimlerinde yıl genellikle kasım ve hıdrellez olmak üzere iki bölüme ayrılır. Kasım, kasım ayının başında başlar ve mayıs ayına kadar süren kış mevsimini kapsar. Hıdrellez ise 6 Mayıs’ta başlar ve kasıma kadar süren yaz mevsimini temsil eder.
Kış dönemi, zemheri ve hamsin adı verilen üç ana bölüme ayrılır. Bu dönem, kışın en sert olduğu zaman dilimini içerir ve insanlar tarafından gerekli önlemleri almak üzere takip edilir. Toplamda 180 gün süren kış döneminin ilk 135 günü “sayılı” veya “hesaplı” olarak adlandırılır. Kışı tamamlayan 45 günlük bir süre daha vardır ki, bu da 21 Mart’ta başlar ve 6 Mayıs’a kadar devam eder. Bu döneme Anadolu’da “dokuzun dokuzu”, “april beşi”, “leylek kışı”, “oğlak kışı” gibi farklı isimler verilir. Bu takvim, tarım ve hayvancılıkla uğraşan kesim için önemli bir rehberdir çünkü hayvanları ve bitkileri şiddetli soğuklardan korumak adına gerekli bilgileri sağlar.