Vanilya ve vanilin, mutfaklarımıza tat ve aroma katan önemli bileşiklerdir. Ancak çoğu zaman bu iki kavramın birbirine karıştırılması mümkündür. Vanilya, orkidegiller ailesine ait tropikal bir bitki olup, doğal yollarla elde edilen bir aromadır. Vanilin ise bu bitkinin meyvesinden veya sentetik olarak üretilen, vanilyanın tadını veren bir bileşiktir.
Vanilya, ilk kez Meksika'da keşfedilmiş ve burada çikolata ile birlikte tatlandırıcı olarak kullanılmaya başlanmıştır. İspanyollar aracılığıyla Avrupalılar, 1520'li yıllarda hem çikolata hem de vanilya ile tanışmışlardır. 1808 yılına kadar "vanilya" olarak adlandırılmayan bu bitki, zamanla yaygın bir şekilde kullanıma girmiştir. Günümüzde vanilya, özellikle sıcak iklimlerde yetişen bir bitki olarak, Meksika, Madagaskar ve Batı Hint Adaları'nda yoğun olarak üretilmektedir.
Vanilya bitkisi, 20 metreye kadar uzayabilen ve çok çeşitli türlere sahip olan bir bitkidir. Vanilyanın 150 türü bulunmaktadır ve bu türler, genellikle çubuk, öğütülmüş ya da öz haline getirilmiş biçimlerde kullanılmaktadır. Vanilya, özellikle hoş kokusu nedeniyle gıda ve kozmetik sektörlerinde geniş bir kullanım alanına sahiptir. Çikolatadan parfüme kadar pek çok ürünün aromasında yer alır.
Vanilyanın en önemli bileşiği, doğal veya yapay yollarla elde edilen vanilindir. 1858 yılında buharlaştırma yöntemiyle ilk yapay vanilya elde edilirken, 1874 yılında kimyagerler vanilini sentetik olarak üretmeyi başarmıştır. Yapay vanilin, çikolata endüstrisinde ilk kez kullanılmaya başlanmış ve zamanla pek çok gıda ürününde tatlandırıcı olarak yerini almıştır.
Vanilya, kullanım şekline göre farklı formlarda sunulmaktadır. Bütün vanilya çubukları, öğütülmüş vanilya veya vanilya özü şeklinde tüketilebilir. Vanilya çubuğu genellikle sütlü tatlılarda, içeceklerde ve soslarda kullanılmak üzere kaynatılır. Ayrıca, vanilya çubuğu, uzunlamasına kesilerek, daha yoğun bir aroma elde edilebilir. Öğütülmüş vanilya ise genellikle tatlılarda ve şekerle karıştırılarak kullanılır. Vanilya özü, alkol ya da gliserol ile karıştırılarak hazırlanır ve ticari kullanımlarda oldukça yaygındır. Özellikle 2X olan vanilya özü, daha yoğun bir aroma sağlar.
Vanilya, sadece gıda sektöründe değil, kozmetik dünyasında da sıkça tercih edilmektedir. Parfüm üretiminden cilt bakım ürünlerine kadar pek çok kozmetik ürününde vanilyanın hoş kokusundan faydalanılmaktadır.
