Azerbaycanlılar, 26 Şubat 1992'de Hocalı'da Ermeni güçlerinin gerçekleştirdiği ve aralarında kadınlar, çocuklar ve yaşlıların bulunduğu 613 sivilin hayatını kaybetmesine sebep olan katliamı, 33 yıl sonra tekrar anıyor. Hocalı, Sovyetler Birliği’nin çöküşünün ardından Azerbaycan’a karşı toprak iddialarına girişen Ermenilerin hedefi haline gelmişti. Ermenilerin 1991’in sonlarında bölgeyi ablukaya alıp, havaalanı ve stratejik önemi nedeniyle Hocalı’yı işgal etme planları gerçekleştirmeleriyle başlayan süreç, 25 Şubat 1992’de doruk noktasına ulaştı.
Ermeni güçleri, Sovyet Rus ordusunun 366. motorize alayının desteğiyle Hocalı’ya gece vakti üç koldan saldırdı. Sadece toprak işgaliyle yetinmeyip, bölgedeki sivil halkı hedef alarak toplu infazlar gerçekleştirdiler. Yüzlerce masum insanın katledilmesinin yanı sıra, bazılarına işkence yapıldı, çok sayıda kişi ağır yaralandı. Katliamın kurbanları arasında 106 kadın, 70 yaşlı ve 63 çocuk bulunuyor. Hocalı’da, 487 kişi ağır yaralı kurtulurken, 1275 kişi ise esir alındı; bunlardan 150’sinin akıbeti hala belirsiz.
Katliamda 8 aile tamamen yok oldu, 25 çocuk her iki ebeveynini kaybetti, 130 çocuk ise tek ebeveynini. Katledilenlerin şehit bedenleri, başlarının soyulması, cinsel organlarının kesilmesi, gözlerinin oyulması gibi akıl almaz işkencelere maruz kaldıklarını ortaya koyan şahit ifadeleri ve adli raporlarla belgelenmiştir. Bazı kurbanlar ise, boynu vurularak, yakılarak, karnı süngülenerek katledilmişti.
Uluslararası Hukuk Açısından Ciddi İhlaller
Hocalı Katliamı, sadece Azerbaycan’ın değil, uluslararası toplumun vicdanını sızlatan bir olay olarak hafızalarda kaldı. Birleşmiş Milletler, Cenevre Sözleşmeleri ve diğer uluslararası sözleşmelerin açık ihlali olarak kabul edilen bu vahşet, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından 22 Nisan 2010 tarihinde savaş suçları ve insanlık suçu olarak nitelendirildi.
Azerbaycanlılar, katliamın faillerinin adalet önüne çıkarılmasını istiyor. Bu amaçla, bugüne kadar 18 ülke parlamentoları ve ABD’nin 24 eyaleti, Hocalı’daki olayları soykırım olarak tanımış ve kınamıştır.
Zafer ve Yeniden İnşa: Hocalı'nın Kurtuluşu
Azerbaycanlılar, 2020 yılında kazandıkları 2. Karabağ Savaşı zaferinin ardından, işgal altındaki topraklarını geri almış ve Hocalı da Azerbaycan’ın kontrolüne geçmiştir. 19 Eylül 2023’te düzenlenen anti-terör operasyonu sayesinde Hocalı, gerçek sahiplerine kavuşmuş oldu. Hocalı’da yapılan altyapı ve yeniden inşa çalışmaları kapsamında şu ana kadar 164 aile, ata yurtlarına geri dönmeyi başardı.
Azerbaycan hükümeti, Hocalı’da acıları dindirmek için büyük bir çaba harcasa da, katliamın izleri halkın hafızasında derin bir yara olarak kalmaya devam ediyor.
Adaletin Yerini Bulması İçin Mücadele Sürüyor
33 yıl sonra Hocalı’daki katliamın acıları taze olsa da, Azerbaycanlılar faillerin yargı önüne çıkarılmasını ve adaletin yerini bulmasını bekliyor. 2023’te düzenlenen anti-terör operasyonunda gözaltına alınan bazı faillerin yargı süreci halen devam etmekte. Hocalı Katliamı, bir kez daha insanlık tarihinin en karanlık ve unutulmaz sayfalarından biri olarak kalacak.
