Kahve her tarafta bilinir, içilir ama Elazığ'da bu bambaşka bir zevk olarak adlandırılır. Elazığ ve civarında yetişen bir ağaçtan toplanan Çedene'den özel yöntemlerle yapılır. Bir çok hastalığa iyi gelen çedene kahvesi nefis kokusuyla misafirlere ikram edilen önemli bir içecektir. " Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı vardır' hele bu çedene kahvesi olursa.
Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yetişen çedene, aslında bildiğimiz Şam fıstığının aşı yapılmamış yani yabani olan ağacın meyvesidir. Özellikle Elazığ’ın eski yerleşim birimi olan Harput’un kültüründe önemi yadsınamaz ve büyük bir önemi vardır, çedene meyvesinin.
Harput Kültürü ve Çedene
Yöre halkı tarafından birçok önemli hastalığa iyi geldiğine inanılan çedene meyvesinin, son yıllarda yapılan bilimsel çalışmalarda da sağlığa büyük bir faydası olduğu ortaya çıkmıştır. F. Ü. Öğretim Üyesi ve aynı zamanda İç Hastalıkları ve Gastroenteroloji Uzm. olan Prof. Dr. İ. Halil Bahçecioğlu’ya göre her gün bir fincan çedene kahvesi tüketildiğinde birçok hastalığa iyi geldiği belirtilmektedir. Çedene meyvesinin insan metabolizmasını da güçlendirdiğini söyleyen Bahçecioğlu, insan vücudunu kanserden koruduğunu ifade etmiştir. Nefes darlığı, solunum yolları problemleri, ses teli problemleri, hazım problemleri gibi pek çok hastalığın tedavisinde etkin olarak kullanılmaktadır. Elazığ’da çedene diye anılan bu meyve, Anadolu’nun farklı yörelerinde farklı isimlerle de anılmaktadır. Bunlardan en bilinenleri ise şunlardır: bıttım, menengiç, çitlembik, bıttım, çıtlak, çöğre ve çıtlık. Aktarlarda satılan bıttım sabunlarını bilirsiniz, cilde iyi gelir ve kaşıntıyı önler. İşte Harput Dibek Çedene Kahvesi de insanlık için böylesine muhteşem faydalara sahip!
ÇEDENE NEDİR?
Çedene, Anacardiaceae familyasına ait olan bir ağaç türüdür. Genellikle Doğu ve Güneydoğu’da doğal olarak yetişir. Bilimsel adı "Pistacia terebinthus" olan Çedene ağacının meyveleri ve tohumları yaygın olarak kullanılır. Bu ağaç genellikle 4 ila 10 metre yüksekliğe ulaşana dek büyüyebilir. Gövde kabuğu gri-kahverengi renkte olup dalgalı bir görünüme sahiptir. Çedene ağacının yaprakları genellikle bileşik yaprak şeklinde olup yeşil renklidir. Bitkinin çiçekleri salkım şeklinde ve yeşilimsi renkte olup ilkbahar aylarında açarlar. Bu çiçekler sonrasında olgunlaşarak kırmızımsı veya mor renkte meyveler meydana getirir. Bu meyveler genellikle yenmez, ancak geleneksel tıbbi ve ticari amaçlarla kullanılabilir. Bu tohumlardan Çedene yağı ve Çedene kahvesi üretilir. Çedene ağacının en dikkat çeken özelliklerinden biri reçine üretimidir. Ağacın gövde ve dallarında bulunan bu reçine, geleneksel tıbbi tedavilerde kullanıldığı gibi vernik yapımında da kullanılabilir. Aynı zamanda terebinth reçinesi, boya yapımı ve parfümeri gibi alanlarda da kullanılabilir. Çedene ekolojik açıdan da önemlidir. Yerel ekosistemlerde bitki çeşitliliğini destekler ve çeşitli canlıların yaşam alanı olarak işlev görür. Çedene geleneksel kullanımları ve ekolojik etkileri nedeniyle, Türkiye'nin doğal varlıkları arasında yer alır ve yerel kültürde önemli bir yere sahiptir.
SOĞUK HAVALARIN ŞİFA DEPOSU
Doğu ve Güneydoğu'nun hemen her kentinde bilinen ve kahve kültürünün vazgeçilmezi olan Çedene kahvesi, sağlığa faydaları nedeniyle kış aylarında da yoğun olarak tüketiliyor. Menengiç kahvesinin diğer kahvelerden farkı kahve çekirdeklerinden değil de ülkemizde Çedene olarak bilinen ağacın meyvelerinden yapılmasıdır.
Mis gibi kokusu kendine has lezzetiyle sofraların gözdesi Elazığ’ın tescilli ürünü olan ve ülkemizin birçok yerinde yetişen Çedene ağacı çitlenbik, menengiç, çıtlık gibi isimlerle de anılır. Çedene kahvesi yumuşak içimi, farklı aroması, damakta bıraktığı lezzet ile yoğun ilgi görür.
ELAZIĞ’IN TESCİLLİ LEZZETİ ÇEDENE KAHVESİNİN SAĞLIĞA FAYDALARI
· Kanser Hastalığını Önler: Vücuttaki serbest radikallerin kontrolsüz bir şekilde çoğalmasını engelleyerek farklı türlerdeki kanser oluşumunun önüne geçer. Özellikle çok sık görülen akciğer kanserini tedavi etmede başarılıdır. Amino asit içeriği ile kanserli hücrelerin diğer organlara yayılmasını önler. Kanser hücreleriyle savaşan hücrelerin sayıca artmasına yardımcı olur.
· Bağışıklık Sistemini Güçlendirir: İçeriğinde yüksek oranda bulunan vitamin ve mineraller sayesinde vücudun koruyucu kalkanı olarak görev yapan bağışıklık sistemini destekler. Bu sayede özellikle kış aylarında çok sık görülen üst solunum yolu hastalıklarına ve mikrop ve virüslerin vücuda girmesiyle ortaya çıkan hastalıkların semptomlarına karşı daha güçlü bir savunma sistemi oluşur. Alfa tokoferol maddesiyle hücrelerin yapısını güçlendirir.
· Böbrek Hastalıklarını Tedavi Eder: Böbreklerde yapısal ya da çevresel sebeplere bağlı olarak meydana gelen kum ve taş gibi sorunların vücuttan atılmasına yardımcı olur. Vücudun tekrar kum ve taş üretmesinin önüne geçer. İçerisinde yer alan omega-3 ve omega-6 yağ asitleri böbrekleri güçlendirerek hastalık oluşumunu önler.
· Sindirim Sistemini Düzenler: Sindirim sistemine bağlı olarak işlevini sürdüren organları ve dokuları büyük oranda destekler. Sindirim sorunlarında ortaya çıkan kabızlık ve ishali tedavi eder. Vücutta biriken atık maddelerin vücuttan atılmasını sağlar. İçerisinde yer alan potasyum minerali sayesinde bağırsaklardaki yararlı bakterilerin çoğalmasına yardımcı olur. Bu sayede gaz sorununun önüne geçilir.
· Saç Köklerini Canlandırır: Çedenenin içerisinde yer alan; A vitamini ve C vitamini saç derisinde meydana gelen kepeklenmeyi engeller. Saç derisinin nemini kaybetmesi kepeklenmeye ve mantar oluşumuna neden olabilir. Çedene ise derinin kaybettiğini nemi tekrar kazandırır. Saçları kökten uca besleyerek, güçlendirir. Aynı zamanda sigara, egzoz dumanı, sıcak ve soğuk hava gibi etkenlerin yol açtığı saç dökülmesini önler.
· Cilt Hastalıklarını Engeller: Sedef, egzama, roza ve zona gibi cilt hastalıklarının tedavisine yardımcı olur. Cilt yüzeyinde meydana gelen kızarıklık ve kaşıntının azalması için çedene bitkisiyle bakım yapılabilir. Aynı zamanda içerisinde yer alan çok sayıda vitamin ve mineraller sayesinde cildin nem dengesini belirli bir seviyede tutar. Çok sıcak ve soğuk havalarda cildin kaybettiği nemi tekrar kazanmasını sağlar. Bu sayede cilt yüzeyinde oluşan kuruluğu önler. Yaşın ilerlemesiyle birlikte ortaya çıkan kırışıklık, elastikliğin kaybedilmesi ve sarkma gibi yaşlılık belirtilerini azaltır.
· Kolesterolü Düşürür: Omega- 3 ve omega-6 yağ asitleri sayesinde yüksek kolesterolü kontrol altında tutar. Damar sertliği ve tıkanmasına neden olan kolesterol, kalbi de etkiler. Başta kalp tıkanıklığı olmak üzere, bazı sağlık sorunlarına zemin hazırlar. Çedene ise yüksek kolesterol sebebiyle kalp ve beyin damarlarında meydana gelen tahribatı büyük oranda önler. Aynı zamanda hormonlarda olumsuz bir etkiye yol açan kolesterol eksikliğini giderir. Kolesterol seviyesinde oluşan artıştan etkilenen organ ve dokularda meydana gelen sorunları tedavi eder.
· Mide Hastalıklarını Tedavi Eder: İçerisindeki alfa-tokoferol maddesi sayesinde midede ortaya çıkan hastalıkları önler. Özellikle mide üşütmesi, gastrit ve reflü hastalıklarına karşı etkilidir. Mide asidi seviyesini dengeler.
· Öksürüğün kesilmesine oldukça yardımcı olmaktadır.
· Balgamla seyreden öksürük için çok iyi bir ilaçtır. Balgamın söktürücü olması ile bilinir.
· Nefes darlığı, solunum yolları hastalıkları için oldukça başarılıdır. Nefes açarak rahat nefes almayı sağlar.
· Antiseptik özelliği sayesinde çok iyi bir mikrop öldürücüdür. Mikropların neden olduğu hastalıkları ortadan kaldırmaktadır.
· Göğüs ağrılarını hafifleterek, göğsü yumuşatır.
· Antiseptik özelliği sayesinde yaraların kolay tedavi edilmesine ve kolay kapanmasına yardımcı olmaktadır.
· Hücrelerin yenilenmesini sağlayarak yaşlanmayı geciktirir ve kansere karşı oldukça başarılıdır.
· Ayak terlemesini ve ayak kokusunu önlemeye yardımcı olur.
· Beden yorgunluğunu azaltır ve zihin geliştirilmesine yardımcı olur.
· Vücuttaki iltihapların temizlenmesi için savaşmaktadır.
· Kan akışını hızlandırarak vücutta kan dolaşımını hızlandırır.
Kaynak; www.harputdibek.com / http://www.elazig.gov.tr/ www.kanal23.com